‘Verpleegkundigen en zeker verpleegkundig specialisten hebben invloed op heel veel zaken waarmee patiënten te maken hebben, bijvoorbeeld op het gebied van kwaliteit van zorg, zelfredzaamheid en veiligheid.’
‘Toch zit het in hun DNA om meer dienend te zijn’, stelt hoogleraar Verplegingswetenschap Hester Vermeulen van het Radboudumc. Zij pleit voor meer verpleegkundig leiderschap. ‘Iedere verpleegkundig specialist kan dit doen op een manier die past bij zijn of haar persoonlijkheid.’
Verpleegkundig specialisten vormen weliswaar een jonge beroepsgroep, maar ook een sterk veranderende. Waar in de eerste jaren de nadruk lag op de medische kant van het vak, zoeken verpleegkundig specialisten nu naar manieren om leiderschap te tonen in hun werk binnen het verpleegkundig domein. Dat doen ze vooral op het vlak van kwaliteitsverbeteringen en praktijkgericht onderzoek.
Dat is even wennen, weet Hester Vermeulen. ‘Verpleegkundigen zijn het niet gewend om leiderschap te tonen, maar missen het wel. Wie binnen twee jaar na het afronden van de opleiding de verpleging weer verlaat, zoekt vaak meer uitdaging. Gelukkig krijgt leiderschap steeds meer aandacht in de initiële en post-initiële opleidingen, zeker bij verpleegkundig specialisten. Van hen wordt leiderschap ook meer verwacht.’
Zoeken naar samenwerking
Bij leiderschap denken zorgprofessionals volgens Vermeulen vaak eerst aan management, maar dat is onterecht. ‘Het gaat niet over het leiden of controleren van anderen. Bij leiderschap moet je eerder denken aan verbeteren, verbinden en motiveren. Je kunt als verpleegkundig specialist een leidende rol hebben vanuit de inhoud, met als doel de zorg te verbeteren.’
Ze onderscheidt vier verschillende niveaus waarop leiderschap getoond kan worden: dichtbij de patiënt (klinisch), in het team (professioneel), binnen het ziekenhuis (in het systeem) en buiten het ziekenhuis (politiek). ‘Je verwacht van verpleegkundig specialisten dat zij niet alleen klinisch leiderschap tonen, maar in ieder geval ook in het team en hopelijk zelfs daarbuiten.’
Binnen alle verpleegkundig specialismen is leiderschap concreet vorm te geven. Als voorbeeld noemt Vermeulen het opzetten van een platform binnen het ziekenhuis om met andere verpleegkundig specialisten samen te werken. ‘Samen kun je dan kwaliteitsverbetering en praktijkgericht onderzoek oppakken. Kwaliteitsverbetering zit niet alleen in het primaire proces, maar kan ook gaan over logistiek en andere meer algemene processen in het ziekenhuis. Daarmee kan bijvoorbeeld toegankelijkheid van zorg worden verbeterd, denk maar aan e-consulten.
Of je kunt met elkaar kijken hoe je de samenwerking met de andere spelers in de zorgketen verbetert, waardoor de zorg meer geïntegreerd is en de continuïteit gewaarborgd. De juiste vaardigheden hebben verpleegkundig specialisten al in huis. Zij kunnen behalve een probleem aankaarten, ook proactief een plan maken voor verbetering en zaken zelf regelen.’
Gedeelde besluitvorming
Op hun eigen afdeling hebben verpleegkundig specialisten ook allerlei mogelijkheden om leiderschap te tonen, zowel in de relatie tot patiënten als tot medisch specialisten of andere paramedici. Vermeulen: ‘Zeker in de oncologie en de palliatieve zorg spelen beslissingen een belangrijke rol. Tegenwoordig doen we dat met gedeelde besluitvorming, maar die rol is nog vaak weggelegd voor de medisch specialist.’
Vermeulen ziet echter ook een belangrijke taak voor verpleegkundig specialisten bij besluiten over de zorg aan de patiënt. ‘Een verpleegkundig specialist kan juist heel goed uitvragen wat een patiënt nu écht belangrijk vindt. Patiënten durven vaak meer te zeggen tegen de verpleegkundig specialist over hun persoonlijke leefsituatie, wat een “go” of “no-go” is voor een behandeling en ook over intieme zaken als seksualiteit. Die informatie is ontzettend waardevol in de gedeelde besluitvorming.’
Verpleegkundig specialisten kunnen zo in samenwerking met het hele team nieuwe rollen op zich nemen. Leiderschap tonen komt dan neer op het meer inzetten van je kwaliteiten als verpleegkundig specialist en je bewust zijn van de bijzondere toegevoegde waarde binnen het interprofessionele team.
Moet je om leiderschap te tonen graag op de voorgrond willen treden? ‘Dat hoeft niet per sé’, is de overtuiging van Vermeulen. ‘Leiderschap is ook: mensen complimenten geven en samenwerken. Je hoeft niet enorm assertief te zijn. Je kunt ook een rolmodel zijn door te laten zien hoe je dingen doet en anderen daarin te begeleiden. Leiderschap heeft veel dimensies. Vanuit de dingen die je al doet, kun je jezelf uitdagen om net een stapje verder te gaan. Dan toon je persoonlijk leiderschap. Zelfs als je net begonnen bent in het vak, kun je leiderschap tonen. Je bent de frisse wind binnen een team en je kunt daarmee anderen inspireren.’
In het curriculum
Vermeulen ziet in haar onderzoek en bij de congressen die ze mede organiseert hoe sterk het onderwerp leiderschap leeft onder verpleegkundig specialisten. Ook opleidingen geven steeds meer ruimte aan het ontwikkelen van leiderschap. Bij hbo-v is het inmiddels ingebed in het curriculum. Ook de masters voor verpleegkundig specialisten besteden aandacht aan leiderschap, hoewel de invulling ervan meer verschilt, vermoedt Vermeulen.
Sommige opleidingen gebruiken ook het boek Verpleegkundig leiderschap waarvan Vermeulen de eerste auteur is. In maart 2020 is de derde druk uitgekomen met daarin extra oefeningen, testen en links naar filmpjes en spellen. ‘Het boek geeft nu nog meer concrete handvatten om met leiderschap aan de slag te gaan in je eigen praktijk’, legt Vermeulen uit.
De toenemende aandacht voor leiderschap zal het vak van verpleegkundig specialist veranderen, verwacht Vermeulen. ‘Verpleegkundig specialisten zullen steeds meer die nieuwe rollen gaan invullen, zodat ze niet alleen in de spreekkamer productie draaien. Zij worden meer teamverbeteraar en versterker van het zorgnetwerk.
Ook kunnen ze een belangrijke rol spelen in preventie en gezondheid van de hele Nederlandse bevolking.’ Dat vraagt ook wat van de omgeving, die soms nog niet gewend is aan de nieuwe rollen die verpleegkundig specialisten op zich nemen. ‘Ze hebben de ruimte nodig vanuit het management, medisch specialisten en van hun collega-verpleegkundigen. Maar het komt van twee kanten. Verpleegkundig specialisten zullen zelf ook duidelijk moeten maken wat ze in huis hebben, lef moeten tonen en verbinding zoeken.’
Dit artikel is verschenen in mei 2020 in VS., vakblad voor verpleegkundig specialisten, een uitgave bij oncologie.nu
Afbeelding van Daniel Mena via Pixabay
Meer artikelen in VS.:
Tags