De overstap van verpleegkundige naar verpleegkundig specialist vraagt om een andere kijk op opleiden en professionele ontwikkeling, stelt opleidingskundige Marjolein Schouten.
‘Veel scholing is klassiek georiënteerd en gaat om het aanleren van vakinhoudelijke vaardigheden. Dat blijft nodig, maar het gaat er ook om dat verpleegkundig specialisten leren spelen met hun eigen kader van normen en waarden.’
‘Als verpleegkundig specialist verschilt je rol van die van verpleegkundige. Je positie verandert als je zelfstandig spreekuur gaat houden en als eenling in een multiprofessioneel team gaat werken’, begint Marjolein Schouten. Zij is directeur van het Profportaal Zorg, een coöperatieve vereniging van ziekenhuizen en zorginstellingen rondom digitaal leren. In trainingen worden verpleegkundig specialisten begeleid in hun groeiproces.
‘Het is anders wanneer je in een team van verpleegkundigen zorg levert, Daar wordt je zelden aangesproken op je professionele keuzes. Verpleegkundig specialisten moeten daarentegen zelf naar voren brengen wat ze belangrijk vinden voor hun patiënten en cliënten.’ Een heldere kijk op jezelf en de professionele keuzes die je maakt is daarom niet alleen handig, maar zelfs noodzakelijk, is de overtuiging van Schouten. ‘Het vraagt om inzicht in de vraag: Wie ben ik als professional?’
Bildung en ausbildung
Schouten ziet dat verpleegkundig specialisten nieuwsgierig zijn naar dit soort van professionele ontwikkeling. Tijdens trainingen die ze geeft, leren verpleegkundig specialisten het verschil zien tussen twee visies op opleiden: bildung en ausbildung. ‘Ausbildung gaat over het aanleren van vaardigheden en kennis’, legt Schouten uit. ‘Je leert vakkennis, hoe je die toepast en waarom je bepaalde interventies kiest. Bij bij- en nascholing draait het veelal om deze onderwerpen, die worden vertaald naar te behalen punten.’
‘Je kunt zeker niet zonder deze vorm van opleiden, maar je hebt als verpleegkundig specialist nog iets anders nodig: bildung. Dit houdt in dat je jouzelf ontwikkelt als professional vanuit waar je nu staat naar een nieuwe rol die je wilt aannemen. Dat is veel meer een individuele zoektocht, dan een voorgekauwd programma. Het gaat erom dat je leert spelen met het kader van normen en waarden. Wat bepaalt nu welke keuze je maakt als je in een fractie van een seconde een beslissing moet nemen en hoe ga je om met de emoties die meespelen? Als je op dit soort situaties kunt reflecteren en kunt afleiden wat je nodig hebt om te groeien als professional, dan leidt dat tot een meer normatieve professionalisering in plaats van tot vooral instrumentele professionaliteit.’
Wat meespeelt in de behoefte aan normatieve professionalisering, is volgens Schouten dat het vak van verpleegkundig specialist nog jong is. Waar de focus in het begin meer op een medische taakherschikking heeft gelegen, ziet ze nu een ontwikkeling terug naar het verpleegkundige vak, met meer aandacht voor gezondheid en de mens als geheel. ‘Ik denk dat er nu een betere balans begint te komen tussen de medische kant en de zorgkant. Nu nemen verpleegkundig specialisten een duidelijkere eigen rol in binnen het multidisciplinair behandelteam.’
Als voorbeeld noemt ze de behandeling van borstkanker, waarbij zowel de chirurg, als de radioloog, als de psycholoog en ook de verpleegkundig specialist betrokken zijn. ‘In hele zorgpad is de verpleegkundig specialist echt de begeleider van de patiënt geworden en heeft hij of zij een coördinerende rol in het team. Normatieve ontwikkeling is nodig om deze nieuwe rol op een goede manier te kunnen spelen. Daar moeten ze in groeien. Juist in de oncologie zie je deze ontwikkeling terug.’
De grot van Plato
Een eeuwenoude allegorie helpt om uit te leggen wat normatieve professionalisering teweeg brengt. Schouten gebruikt hiervoor het verhaal van de grot van Plato. Dit verhaal gaat over mensen die in een grot leven. De wereld eromheen zien ze als schaduwen op de muur. Pas wanneer iemand de grot verlaat, ziet hij dat de werkelijkheid geen zwart-witte schaduw op de muur is, maar allerlei nieuwe aspecten heeft. Bij terugkomst in de grot wordt zijn nieuwe kennis niet meteen gewaardeerd. Het past immers niet bij de realiteit die de grotbewoners kennen.
‘Ik gebruik die allegorie bij verpleegkundig specialisten, om te illustreren dat je je grot moet verlaten om je te laten voeden door de externe omgeving. Niet alleen professionele ontwikkeling door meer vakinhoudelijke scholing, maar andere invloeden en ideeën binnenlaten die jouw professionele identiteit kleur geven. Het is een mooie illustratie van het verschil tussen ausbildung dat in principe altijd ingekaderd is, zoals in de grot, en bildung waarbij je je licht opdoet buiten de grot. Dat geeft veel meer rijkdom aan je leerproces. Dat kan soms vaag zijn, of zelfs een beetje eng, maar het is nodig om te groeien.’
Ziekenhuisbreed
Schouten merkt het enthousiasme van verpleegkundig specialisten om op deze manier aan de slag te gaan. Toch is er meer nodig dan zij zelf kunnen doen. ‘In een ziekenhuissetting in niet alleen die andere kijk op professionele ontwikkeling nodig’, vervolgt Schouten, ‘maar het gaat ook om de vraag hoe een opleiding en beroep zijn ingebed in de organisatie.’ Ze vertelt welke verantwoordelijkheden de strategische laag (Raad van Bestuur), tactische laag (divisiemanagers) en de operationele laag (met onder andere de verpleegkundig specialisten) hebben. ‘Voor een goede uitoefening van het vak van verpleegkundig specialisten heb je op al die niveaus beleid, cultuur, ingerichte processen en middelen nodig.’
‘Om te beginnen heb je strategisch beleid nodig. Dat gaat bijvoorbeeld over de samenwerking tussen verpleegkundig specialisten en medisch specialisten en over wat het ziekenhuis wil bereiken met verpleegkundig specialisten. Er moet ook budget zijn en het registratieproces moet goed geregeld zijn. Al die strategische uitgangpunten moeten ook tactisch worden vertaald. En op het operationele niveau moeten de verpleegkundig specialisten goed op de hoogte zijn van het beleid, op hun niveau processen regelen en bijdragen aan de cultuur.
Andersom hebben verpleegkundig specialisten hiervoor ook de ruimte nodig van de collega’s die ze al jaren hadden. Zij zullen open moeten staan voor de veranderde rol van de verpleegkundig specialist. Alle niveaus zijn van elkaar afhankelijk’, legt Schouten uit. ‘Sommige ziekenhuizen lopen hierin voorop en andere staan nog meer aan het begin. Maar het beroep groeit en bloeit en dat is mooi om te zien.’
Dit artikel is verschenen in mei 2020 in VS., vakblad voor verpleegkundig specialisten, een uitgave bij oncologie.nu
Afbeelding van lamangala via Pixabay
Meer artikelen in VS.:
Tags