Waarom krijgt iemand de ziekte van Alzheimer en iemand anders niet? Die vraag houdt veel wetenschappers bezig, onder wie de onderzoekers Aniko Korosi en Harm Krugers en hoogleraar Paul Lucassen van het Swammerdam Instituut van de Universiteit van Amsterdam. Zij bestuderen de rol van stress op jonge leeftijd, want dat blijkt gevolgen te hebben voor het ouder worden.
Onderzoek naar stress in de kindertijd lijkt ver af te staan van ziektes op latere leeftijd. Toch blijkt er een duidelijk verband te zijn tussen die twee. ‘Het was al bekend dat stress op volwassen leeftijd invloed heeft op het geheugen en het leervermogen. Ook is bekend dat een ‘slechte jeugd’ vaak langdurige gevolgen heeft’, leggen de onderzoekers via e-mail uit. De hersenen van kinderen maken een enorme groei en ontwikkeling door. Verstoringen tijdens die kwetsbare fase, bijvoorbeeld door stress, kunnen de bouw en functie van de volwassen hersenen langdurig veranderen. ‘Iemand met veel stress in de vroege jeugd zou dus jaren later ook veel kwetsbaarder kunnen zijn voor bepaalde ziektes.’
Slechte jeugd en trauma’s
‘Mensen die bijvoorbeeld voor hun 18e jaar een ouder hebben verloren, hebben een hoger risico om alzheimer eerder te ontwikkelen. Ook verwaarlozing als kind en vroege traumatische ervaringen verhogen het risico op milde geheugenklachten (MCI) en dementie in sommige groepen mensen.’ De onderzoekers benadrukken dat onderzoek met mensen lastig is, omdat je af moet gaan op wat mensen zelf vertellen over eerdere ervaringen in hun leven. Of je moet misschien wel 80 jaar onderzoek doen. Daarom kijken de onderzoekers ook naar de invloed van vroege stress bij muizen die extra gevoelig zijn voor het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer.
Ook bij muizen blijkt dat stress vroeg in het leven op latere leeftijd het geheugen aantast. In hun hersenen waren de veranderingen die op alzheimer wijzen veel duidelijker. Die veranderingen in de muizen traden ook eerder op, blijkt uit het onderzoek van Krugers en Korosi. Een belangrijk resultaat, want dit laat een direct verband zien tussen vroege stress en alzheimer.
Optelsom van stress
‘Het gaat om de totale hoeveelheid ernstige stress die iemand tijdens het leven meemaakt. Die wordt in verband gebracht met een versnelde achteruitgang van leer- en geheugenfuncties. Ook leidt dit tot een verhoogde kans op MCI en dementie. Vooral vroege stress draagt hier waarschijnlijk sterk aan bij, denken we. Vroege stress kan zo de latere geheugenklachten versnellen en verergeren’, leggen de onderzoekers uit.
Vroege stress maakt muizen bovendien gevoeliger voor stress tijdens het volwassen leven, blijkt uit het onderzoek. De hersenen reageren ook minder goed op activiteiten die anders stress verlagend werken. Flink rondrennen in een rad helpt bij muizen zonder vroege stress namelijk heel goed. Bij muizen die op vroege leeftijd gestrest waren, zijn de anders zo positieve effecten van sporten op het brein, veel minder.
Gevoelig voor alzheimer
De studie van Korosi, Krugers en Lucassen draagt bij aan nieuwe kennis over de veranderingen in de hersenen die mogelijk leiden tot alzheimer. ‘Het amyloïd eiwit speelt een centrale rol bij de ziekte van Alzheimer. Toch zijn er ook mensen met veel amyloïd in de hersenen die eigenlijk weinig of geen klachten hebben. Dit zou kunnen betekenen dat hun hersenen juist minder gevoelig zijn voor amyloïd. Stress en of je gezond leeft, spelen een rol bij die gevoeligheid.’
Toekomstige behandeling
Wie stress heeft gehad op jonge leeftijd, kan hier weinig aan doen. Ook volwassenen hoeven niet meteen iets te doen als ze wel eens stress ervaren. Toch is het belangrijk om die invloed in kaart te brengen. Lucassen en zijn collega’s hebben niet direct een nieuwe behandeling op de plank liggen, maar hebben wel een idee voor een toekomstige behandeling. Lucassen: ‘Een van de mogelijke behandelingen is om in te grijpen in de werking van stresshormonen. Recent onderzoek van onze groep laat zien dat zo’n behandeling al op korte termijn gunstige effecten heeft op het amyloïd eiwit en ook op het geheugen bij oudere muizen. Het zou mooi zijn als we straks groepen mensen die sterk gevoelig zijn voor stress aan de hand van bepaalde ‘biomarkers’ kunnen aanwijzen. Dan zijn eventuele negatieve gevolgen in de toekomst misschien te voorkomen.’
Dit artikel is verschenen op de website van Alzheimer Nederland
Meer lezen?
Tags