‘Onze vraag is: kunnen we met een nieuwe techniek precies zien hoeveel ijzer er op verschillende plekken in de hersenen zit?’, legt onderzoeker Louise van der Weerd van het LUMC uit. Samen met hoogleraar Andrew Webb onderzoekt zij de hersenen van mensen met de ziekte van Alzheimer. IJzer speelt hierin een belangrijke rol, blijkt uit hun onderzoek.
Voor het onderzoek gebruiken Van der Weerd en Webb MRI scanners, apparaten die beelden van de hersenen kunnen maken. In het lab van prof. Webb maken ze gebruik van een nieuwe vorm van MRI, namelijk Ultrahoog veld-MRI. ‘Wij gebruiken een MRI die extra gevoelig is voor ijzer, dat zelf ook magnetisch is. De speciale MRI is bijna drie keer zo krachtig als bij de standaard MRI in het ziekenhuis. We kunnen daardoor veel beter de stapeling van ijzer in de hersenen zien.’
IJzerstapeling
De nieuwe beelden zijn gemaakt met weefsel van overleden patiënten. De ophopingen die daarop zichtbaar worden, blijken gekoppeld te zijn aan de ziekteverschijnselen. ‘Iedereen die ouder wordt heeft te maken met ijzerstapeling, maar bij alzheimer lijkt het samen op te gaan met de vorming van tau. Dit tau-eiwit heeft een duidelijk verband met de achteruitgang van iemands functioneren.’
IJzer zou daarom gebruikt kunnen worden als biomarker, een stof die kan worden gemeten en een aanwijzing geeft over de ziekte. ‘Dit is ook uit eerder onderzoek gebleken, waarbij alleen het ijzergehalte gemeten is. Met het ijzergehalte in het brein was te voorspellen welke patiënten het hardst cognitief achteruit gingen. Nog steeds hebben de schadelijke eiwitten amyloid en tau een sleutelrol bij alzheimer, maar ijzerstapeling kan hier bovenop een verslechtering van de symptomen geven. ’
Schade aan hersenweefsel
IJzervorming lijkt te zorgen voor een negatieve spiraal, waarbij we denken dat eerst vooral afweercellen worden geactiveerd. Dat leidt tot een afweerreactie, die schade veroorzaakt aan het weefsel in de hersenen. ‘Daarnaast denken we dat de vorm van ijzer die mensen met alzheimer opslaan, anders is dan normaal. Dit heeft weer andere schadelijke effecten. De komende tijd gaan we dat uitzoeken. IJzerstapeling is betrokken bij heel veel schadelijke processen en die hebben allemaal te maken het ziekteverloop. IJzer is eigenlijk een aandrijvende factor.’
Medicatie?
‘De volgende vraag is waarom ijzer zich op deze manier opstapelt. En we willen weten of we dit proces ook kunnen beïnvloeden. Je kunt dan denken aan chelatietherapie, het wegvangen van ijzer.’ Dit is echter een oplossing voor de verre toekomst, want chelatietherapie is lastig. Bovendien heeft ijzer een belangrijke functie in het lichaam, onder andere bij het vormen van bloedcellen. Op dit moment loopt er één klein onderzoek bij mensen in het voor- of beginstadium van dementie, naar een middel dat ijzer kan wegvangen. Daarvan worden de resultaten in 2021 verwacht.
Diagnose
In de diagnostiek ziet Van der Weerd vooral een aanvullende rol voor MRI om ijzer op te sporen. ‘Naast het vaststellen van de afname van hersencellen en de aanwezigheid van amyloid en tau, zou een MRI van de ijzerstapeling kunnen helpen bij het geven van een prognose. Het is een extra aanwijzing over de verwachte achteruitgang bij de patiënt.’ Hier gaan onderzoekers van het LUMC de komende jaren verder onderzoek naar doen.
Dit artikel is gepubliceerd op de website van Alzheimer Nederland.
Meer lezen?
- Verhoogt stress op jonge leeftijd het risico op Alzheimer?
- Daginvulling bij dementie op jonge leeftijd
- Geheimen in de hersenen van 90-plussers
Tags