Het oudste fossiel van een moderne vogel maakt de stamboom van onze vogels weer een stukje completer. De oervogel lijkt ongeveer net zoveel op eenden als op kippen.
Een vogelfossiel uit de collectie van het Natuurhistorisch Museum Maastricht werpt nieuw licht op de stamboom van de moderne vogels. Dankzij een hoge resolutie-CT-scan ontdekten wetenschappers een bijna complete schedel en een aantal andere botten van deze oervogel. De nieuwe soort, genaamd Asteriornis maastrichtensis, leefde aan het einde van het Krijt. Paleontoloog en conservator John Jagt en de Canadese paleobioloog Daniel Field publiceerden op 18 maart in Nature over dit fossiel.
Bewaard
‘Uit de steen stak enkel een stukje dijbeen en een randje van iets heel duns. Toen we de steen onder de scanner legden, stonden we wel even te kijken toen deze prachtige fossiele vogelschedel zichtbaar werd’, vertelt eerste auteur Field, werkzaam aan de universiteit van het Engelse Cambridge. ‘Het is een van de best bewaarde fossiele vogelschedels ooit, van waar ook ter wereld. Het is bovendien het oudste fossiel van een moderne vogel.’
Het fossiel omvat onder andere tandeloze boven- en onderkaken, een vierkantsbeen (onderdeel van het kaakgewricht), neusbotjes en andere schedeldelen. De schedel is ongeveer 4 centimeter groot. Verder zijn dijbenen, scheenbenen, een spaakbeen en andere pootdelen gevonden. Het gesteente waarin het fossiel is gevonden, is tussen de 66,7 en 66,8 miljoen jaar oud. De vogel leefde dus minder dan een miljoen jaar vóór de meteorietinslag waarbij de dinosauriërs uitstierven.
Tussenin
Dankzij vergelijkingen met latere fossielen en moderne vogels zag Field dat de soort precies tussen twee groepen moderne vogels in stond: de eendachtigen (Anseriformes) en de hoenderachtigen (Galliformes). ‘Het was ongelooflijk om te zien dat Asteriornis daadwerkelijk kenmerken van moderne eenden en kippen combineert. Delen van de snavel lijken precies op die van kippen. Als je echter naar de achterkant van de kaak en het schedeldak kijkt, lijkt het juist sprekend op een eend’, legt Field uit. ‘Het onderzoek laat daarmee zien dat de gemeenschappelijke voorouders van beide groepen aan het einde van het Krijt leefden.’
Waadvogel
Asteriornis krijgt in de stamboom van de vogels een plek ver na de afsplitsing van alle uitgestorven vliegende dino’s met tanden, waaronder ook Ichthyornis, en ook na afsplitsing van de struisvogels (Palaeognathae) en de grote groep Neoaves (alle andere moderne vogels), maar vóórdat de eenden en hoenders ontstonden. Conservator Jagt vult aan: ’We denken dat Asteriornis een waadvogel was, die aan de kust van de Krijtzee leefde.’ Deze subtropische zee bedekte grote delen van wat nu Europa is.
‘Vondsten van vogelfossielen uit het einde van het Krijt zijn bijzonder zeldzaam. Dit is pas de tweede vondst van een voorouder van de moderne vogels, de Neornithes’, zegt Jagt. ‘Al in 2000 vond amateurverzamelaar Maarten van Dinther het fossiel in België op een steenworp afstand van Maastricht. Jaren later schonk hij het fossiel aan het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Eind 2018 deed de kans zich voor om de vier stenen mee te geven voor verder onderzoek.’
Achtertuin
Paleontoloog Johan Vellekoop van de KU Leuven, niet betrokken bij de studie, noemt de vondst uniek: ‘Dit is een geweldig spectaculaire ontdekking uit onze eigen ‘achtertuin’, het Maastrichtiaan van Maastricht. De vondst geeft inzicht in de vroege ontwikkeling van de vogels. Bovendien is het uiterst bijzonder dat een schedel van een vogel, met zulke fragiele botjes, zo compleet bewaard is gebleven. Dit komt zelfs bij veel minder oude fossielen maar zeer zelden voor. De ontdekte vogel, Asteriornis maastrichtensis, moet langs de kustlijn van onze Nederlands-Belgische ondiepe Krijtzee geleefd hebben. Deze ontdekking maakt ons beeld van het ecosysteem aan het einde van het krijttijdperk weer wat completer.’
Dit artikel is op 28 maart 2020 verschenen in Bionieuws, vakblad voor biologen.
Afbeelding bovenaan: Daniël Field
Meer artikelen in Bionieuws
Tags