De gewone poetslipvis reageert op zichzelf als hij in de spiegel een gekleurde stip op zijn lichaam ontdekt. Dat is opmerkelijk, stellen Japanse, Zwitserse en Duitse onderzoekers die de poetsvis aan de bekende spiegeltest onderwierpen.
Zij publiceerden hun resultaten op 7 februari in Plos Biology. Het eigen spiegelbeeld herkennen was tot voor kort vooral voorbehouden aan mensen, mensapen, olifanten, dolfijnen, kauwen en eksters. Nu blijkt echter dat poetsvissen (Labroides dimidiatus) ook voor alle fases van de spiegeltest slagen.
Stip
De tien onderzochte vissen kregen eerst een onzichtbare stip. Daarna volgde een zichtbare stip met de spiegel nog afgedekt. In beide fases lieten de vissen geen afwijkend gedrag zien. Pas als laatste mochten ze de stip in de spiegel zien. Vanaf dat moment draaiden zij significant vaker het lichaamsdeel met de stip dicht naar de spiegel toe. Ook gingen ze zichzelf vaker schuren, wat ze doen om vuil van hun huid te verwijderen. Ze schuurden niet als ze een andere vis met een stip zagen. De poetsvis slaagt dus voor de spiegeltest. Toch is het volgens de onderzoekers nog maar de vraag of ze ook zelfbewustzijn hebben.
Zelfbewustzijn
De spiegeltest is de afgelopen decennia een standaard test geworden voor zelfbewustzijn, maar tegelijk onderwerp van discussie. De belangrijkste vraag is of dieren met een verschillende leefwijze wel met dezelfde test zijn te vergelijken. Sommige dieren zijn namelijk niet geïnteresseerd in vlekken op hun huid. Poetsvissen lijken wél een geschikte kandidaat, omdat zij bij het poetsen ook aandacht hebben voor afwijkingen in de huid. Aan de andere kant kunnen ze niet zoals apen hun handen naar de plek toe bewegen. Ook de blikrichting is nauwelijks vast te stellen. Het schuurgedrag is een goed alternatief van gedrag dat gericht is op het ‘zelf’, maar is geen exclusief gedrag dat ze alleen bij de spiegel vertonen.
Geleidelijke schaal
Primatoloog Frans de Waal is ook voorzichtig met conclusies uit deze test. Als het gaat om zelfbewustzijn gaan mensen nog vaak uit van een Big Bang-theorie, legt hij uit in een commentaar in dezelfde Plos Biology. Hij spreekt liever van een geleidelijke schaal van zelfbewustzijn, omdat alle dieren op een bepaalde manier over zichzelf nadenken. Ze moeten bijvoorbeeld inschatten of een tak hun eigen gewicht kan dragen. Bovendien is de testprocedure aangepast, omdat gewone verf niet geschikt was. De vissen kregen daarom een injectie. Ze zouden dus kunnen reageren op de combinatie van het pijnlijke aanbrengen en het daarna zien van de stip. De Waal denkt dat de poetsvis dezelfde mate van zelfbewustzijn heeft als de kleinere apen. Die slagen ook alleen als ze op die manier worden getest. Om alle niveaus van zelfbewustzijn te testen, zijn dus veel meer verschillende testen nodig, besluit De Waal.
Dit artikel is verschenen in Bionieuws, vakblad voor biologen.
Meer lezen?
- Een graadje meer laat de heide kantelen
- Vlinderman zoekt vrouwtje via rups
- Daar gaan je haren van overeind staan
Foto: Karelj Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0
Tags